Gösterilen herhangi bir fiziksel ya da nörolojik bozukluğa, yaygın gelişimsel bozukluğa, zihinsel geriliğe ve eğitim olanaksızlığına bağlı olmayan okul becerilerindeki uygunsuzluklar öğrenme bozukluğu olarak tanımlanır.
Bireysel olarak uygulanan standart testlerde, kişinin kronolojik yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda; okumada , matematikte ya da yazılı anlatımda beklenmeyen bir başarısızlık söz konusudur. Epidemiyolojik çalışmalarda okuma bozukluğu prevelansı % 4-9 , matematik bozukluğu prevelansı % 3-7 arasındadır. Genetik, biyolojik, çevresel etmenler başta olmak üzere etyoloji multifaktöryeldir.
DSM-5’de okuma bozukluğu, matematik (sayısal) bozukluğu ve yazılı anlatım bozukluğu olmak üzere alt tipleri tanımlanmıştır. Günümüzde disleksi, diskalkuli ve disgrafi gibi terimler öğrenme bozukluğunun yerine kullanılmaktadır.
DSM-5 TANI KRİTERLERİ
A. Gerekli girişimlerde bulunulmuş olmasına karşın, en az altı aydır süren, aşağıdaki belirtilerden en az birinin varlığı ile belirli, öğrenme ve okul becerilerini kullanma güçlükleri:
- Sözcük okumanın yanlış ya da yavaş ve çok çaba gerektiriyor olması (örn. tek tek sözcükleri yüksek sesle okurken, yanlış ya da yavaş ve duraksayarak okur, sıklıkla sözcükleri kestirir [öngörür], sözcükleri seslendirmede güçlükler yaşar).
- Okunanın anlamını anlama güçlüğü (örn. düzyazıyı düzgün okuyabilir ancak sırayı, ilişkileri, çıkarımları ya da derin anlamları anlamaz).
- Harf harf söyleme/yazma güçlükleri (ünlü ya da ünsüz harfleri ekleyebilir, çıkarabilir ya da bunların yerini değiştirebilir).
- Yazılı anlatım güçlükleri (örn. cümleler içinde birden çok dilbilgisi ya da noktalama yanlışı yapar; paragraf düzenlemesi kötüdür; görüşlerinin yazılı anlatımı açık değildir).
- Sayı algısı, sayı gerçekleri ya da hesaplama güçlükleri (örn. sayıları, bunların büyüklüğünü ve ilişkilerini anlaması kötüdür; yaşıtlarının matematik dersinden öğrendiklerinden değişik olarak, tek rakamlı sayıları eklerken parmak hesabı yapar; sayısal hesaplamaların ortasında kaybolur ve işlemleri değiştirebilir).
- Sayısal uslamlama (akıl yürütme) güçlükleri (örn. nicel sorunları çözmek için matematikle ilgili kavramları, gerçekleri ya da işlemleri uygulamakta çok güçlük çeker).
B.Etkilenen okul becerileri, kişisel olarak uygulanan geçerli başarı ölçümleri ve kapsamlı klinik değerlendirme ile doğrulandığı üzere, kişinin kronolojik yaşına göre beklenenden önemli ölçüde ve ölçülebilir derecede altındadır ve okul ya da işle ilgili başarıyı ya da günlük yaşam etkinliklerini ileri derecede bozar. On yedi yaşında ve üzerinde olan kişilerde, geçerli değerlendirmelerin yerine, işlevselliği bozan, belgeli öğrenme güçlükleri öyküsü kullanılabilir.
C. Öğrenme güçlükleri okul yıllarında başlar, ancak etkilenen okul becerilerileriyle ilgili gerekler, kişinin sınırlı yeterliğini aşmadıkça tam olarak kendini göstermeyebilir (örn. zamanla sınırlı sınavlar, dar bir zamanda uzun ve karmaşık raporlan okuma ya da yazma, okulda aşırı yüklenme).
D. Öğrenme güçlükleri, anlıksal yetiyitimleri, düzeltilmemiş görme ya da duyma keskinliği, diğer ruhsal ve sinirsel bozukluklar, ruhsal-toplumsal güçlükler, okulda kullanılan dili tam bilmeme ya da eğitsel yönergelerin yetersizliği ile daha iyi açıklanamaz.
OKUMA BOZUKLUĞU (DİSLEKSİ)
Okuması yaşıtlarının seviyesinin altındadır.Okumayı sevmez.Yaşıtlarından daha yavaş okur.Bazı harflerin seslerini öğrenemez (harfin şekli ile sesini birleştiremez).Sessiz yada sesli okurken kelimeleri parmağıyla izler. Sınıf düzeyinde bir parça okurken satır,kelime yada harf atlar yada tekrar okur. Okurken anlamı bozacak kelimeleri parçadakilerin yerine koyar (ne zaman yerine,nerede gibi).Kelimeleri hecelerken ya da harflerine ayırırken zorlanır.
Sınıf düzeyinde bir parçayı okuduğunda anlamakta zorlanır (eğer başka birisi okursa daha iyi anlar). Okurken bazı harf yada sayıları karıştırır,ters okur (b-d,b-p,6-9 vb.)
MATEMATİK BOZUKLUĞU (DİSKALKULİ)
Aritmetikte zorlanır (dört işlemi yaparken yavaştır, parmak sayar,yanlış yapar).Sınıf düzeyine göre çarpım tablosu öğrenmede yaşıtları seviyesinin altındadır.Bazı aritmetik sembolleri öğrenmekte zorlanır,karıştırır(+,*,-).
YAZILI ANLATIM BOZUKLUĞU (DİSGRAFİ)
Yaşıtlarına oranla el yazısı okunaksız ve çirkindir. Yazı yazmayı sevmez. Sınıf düzeyine göre yazı yazması yavaştır. Yazarken bazı harf ve sayıları ters yazar,karıştırır(b-p,m-n,ı-i,2-5,d- t,g-ğ,g-y,gibi). Yazarken bazı harfleri atlar ya da harf ekler. Sınıf düzeyine göre yazılı imla ve noktalama hataları yapar (küçük harf-büyük harf,noktalama hataları). Yazarken sayfayı düzenli kullanamaz (gereksiz satır atlar,boşluk bırakır,sayfanın belirli bir kısmını kullanamaz). Yaşıtlarına oranla çizgileri kötü ,dalgalıdır. Yaşıtlarına oranla insan resmi çizimleri kötüdür.
Başka Türlü Adlandırılamayan Öğrenme Bozukluğu
Herhangi bir özgül öğrenme güçlüğü için tanı ölçütlerini karşılamayan öğrenme bozuklukları için kullanılır. Bu kategori, kişinin takvim yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve yaşına uygun olarak aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda her bir bireysel beceriyi ölçen testteki başarı beklenenin önemli derecede altında olmamasına karşın, okul başarısını bir arada önemli ölçüde etkileyen her üç alandaki (okuma, matematik, yazılı anlatım) sorunları kapsayabilir.
AKADEMİK BAŞARI
Bir çok alanda zeki görünmesine karşın okul başarısı düşüktür. Başarı durumu günden güne hatta saatten saate değişiklik gösterir. Bazı ders/alanlarda başarısı normal hatta normalin üstünde iken, bazı ders/alanlarda düşüktür.
YÖNELİM BECERİLERİ
Sağ-sol karıştırır. Yönünü bulmakta zorlanır ( doğu-batı,kuzey-güney kavramlarını karıştırır). Burada, şurada, orada gibi işaret sözcüklerini karıştırır. Alt-üst, ön-arka gibi kavramları karıştırır. Zaman kavramlarını karıştırır (dün-bugün,önce-sonra gibi).
ORGANİZE OLMA BECERİLERİ
Odası, çantası ve eşyaları, giysileri dağınıktır.Defter, kitaplarını kötü kullanır, yırtar. Defter, kalem ve diğer araçlarını kaybeder. Zamanını ayarlamakta zorluk çeker (bir işi yaparken ne kadar zaman geçirdiğini tahmin edemez).Üzerine aldığı işleri düzenlemekte zorluk çeker, nereden başlayacağını bilemez.
SÖZEL İFADE BECERİSİ
Duygu ve düşüncelerini sözel olarak ifade etmekte zorlanır. Serbest konuşurken düzgün cümleler kuramaz. Kalabalıkta konuşurken heyecanlanır, takılır, şaşırır. Bazı harflerin seslerini doğru olarak telaffuz edemez (r, ş, j gibi harfleri söyleyemez, yanlış söyler) . Konuşması yabancılar tarafından zor anlaşılır.
SOSYAL-DUYGUSAL DAVRANIŞLAR
Düşünmeden aniden aklına eseni yapar.İstedikleri yapılmadığında aşırı tepki gösterir,öfkelenir. Eleştirildiğinde aşırı tepki gösterir,öfkelenir yada dikkate almaz (eleştiriye toleransı azdır). Daha çok yalnız olmayı tercih eder,fazla arkadaşı yoktur. Arkadaş ilişkileri iyi değildir.Yaşıtları yerine daha çok yetişkinlerle yada kendinden küçüklerle birlikte olmaktan keyif alır. Hayal kurar, dalgındır,sınıfta uyur. Yaşıtlarına oranla sınıf ya da okul kurallarına uymakta zorluk çeker. Değişikliklere zor uyum sağlar. Duygu durumu çok sık değişir (neşeli iken aniden öfkelenebilir). Kendisine güveni azdır.
TEDAVİ
Risk altındaki çocukların tespit edilmesi, erken tanı ve erken müdahelelerin gerekliliği giderek artmaktadır. Bu çocukların ilgi alanlarına , ihtiyaçlarına ve zayıf yönlerine göre program düzenlenebilmesi için bireyselleştirilmiş eğitim programları önemlidir. DEHB ile birlikteliği sık olup , DEHB varlığı halinde tedavisinin ayrıca planlanması gerekir. Eşlik eden ruhsal bozukluklar açısından değerlendirmek de tedavi sürecinde oldukça önemlidir. Okullarda bu bireylere yönelik destekleyici eğitim ve planlamalar yapılması önerilmektedir.
